Een plotwending in het verhaal over de veiligheid en effectiviteit van coronavaccins

“Alle waarheid doorloopt drie stadia: eerst wordt ze belachelijk gemaakt; vervolgens ondervindt ze hevige tegenstand en ten slotte wordt ze als vanzelfsprekend geaccepteerd.” Deze woorden van Schopenhauer zijn zeker van toepassing op de huidige discussie over de effectiviteit en veiligheid van de Covid-19 vaccins. In deze bijdrage leggen we dat uit.

Elke keer als je denkt dat het RIVM (en de overheid) hun zegje over de effectiviteit en veiligheid van de Covid-19 vaccins nu wel gedaan hebben (behalve herhalen dat ze geweldig zijn natuurlijk) word je toch weer verrast. Er is afgelopen maand weer een interessant hoofdstuk toegevoegd aan dit doorlopende feuilleton.

Hoe zat het ook al weer? De overheid, RIVM en bijvoorbeeld ook NIVEL houden publiek vol dat de effectiviteit van de vaccins hoog is, en baseren die uitspraak op hun eigen studies. Wij hebben onafhankelijk onderzoek in dezelfde data gedaan en geconcludeerd dat deze conclusie gebaseerd is op statistische artefacten:

1. Het Healthy Vaccinee Effect dat de werking van het vaccin vertekent omdat de groep gevaccineerden voor vaccinatie (veel) gezonder is dan de groep die niet wordt gevaccineerd, ondanks pogingen om daar voor te corrigeren (ook wel “residual/unmeasured confounding” genoemd), en

2. Misclassificatie van vaccinatiestatus, waardoor relatief veel (en waarschijnlijk vooral kwetsbare) wel-gevaccineerden te boek staan als niet-gevaccineerd.

We hebben dit onlangs nog eens toegelicht in een gesprek bij De Nieuwe Wereld, waarin we ook toelichten op welke manier we tot deze bevindingen gekomen waren, onder andere door zogenaamde ‘negative controls’ analyse. Onze conclusie is dat de onderzoeken van het RIVM geen bewijs leveren dat de vaccins veilig en effectief zijn, omdat deze artefacten de waarheid zomaar kunnen verbloemen.

Hoewel het RIVM dus publiek vol blijft houden dat de vaccin-effectiviteit (VE) zeer hoog is, verscheen opeens deze publicatie “Unmeasured confounding and misclassification in vaccine effectiveness studies using electronic health records (EHRs): an evaluation of a multi country European study (VEBIS-EHR)”, waarvan Brechje de Gier van het RIVM één van de auteurs is. Brechje de Gier was ook eerste auteur van een invloedrijke eerdere studie van het RIVM, gepubliceerd in het tijdschrift Vaccine, waarin dus beweerd werd dat de effectiviteit heel hoog is. We citeren uit de nieuwe publicatie:

“We observed some evidence of unmeasured confounding when using non-COVID-19 deaths as a negative outcome, though the specificity of our negative control must be considered. This result may suggest overestimation of VE, but also the need for further analysis with more specific negative control outcomes and confounding-adjustment techniques. Addressing such confounding using richer data sources and more refined approaches remains critical to ensure accurate, timely VE estimates when using real-world EHR-based data.”

“However, negative control outcome analysis revealed notable unmeasured confounding that likely inflates VE results; although the specificity of the chosen negative control outcome remains a factor. Future work should address this confounding through improved data collection, linkage, and analytic strategies, while remaining alert to site-specific differences in data capture.”

Wat krijgen we nou? Ongemeten “confounding” leidt waarschijnlijk tot foutief verhoogde berekende vaccin effectiviteit? Was dat niet precies wat wij beweerden, maar wat het RIVM en de minister publiekelijk blijven negeren? Het gaat nog verder, want ook de misclassificatie-problematiek wordt erkend als mogelijk issue in de vaccin-effectiviteit studies:

“Because EHRs [Electronic Health Records] are generally collected for clinical rather than research purposes, studies relying on EHR derived data for secondary analysis must account for specific sources of potential bias – particularly information bias arising from misclassification of exposures or outcomes … Another potential source of misclassification is incomplete or delayed reporting of exposures (e.g., vaccination events) and outcomes (e.g., cause of death) which, if not monitored and adjusted for, may bias effect estimates drawn from the abstracted data.”

Dus dezelfde twee artefacten geïdentificeerd in onze studie, door RIVM eerder publiek vrijwel volledig genegeerd, worden hier beschreven als factoren met grote mogelijke impact, waardoor de vaccin-effectiviteit eerder mogelijk aanzienlijk overschat is. Het zou dan op zijn minst correct zijn als verwezen wordt naar onze studie. Voor de goede orde: we hebben Brechje de Gier hier uitgebreid over gesproken tijdens het ZonMw Oversterfte-congres in maart 2024 en hadden daarnaast ook een uitgebreid overleg over exact deze zaken bij het RIVM in januari 2025.

Als we dit zo opschrijven klinkt dit een beetje alsof vooral onze eigen ego’s gekwetst zijn, en het gebrek aan erkenning ons dwars zit. Maar nee, het gaat ons om het volgende. De “consensus” zegt dat de coronavaccins zaligmakend zijn, en dit zit ook vervolgonderzoek naar de mogelijke rol van coronavaccins in de aanhoudende oversterfte in de weg. Hier, in dit nieuwe artikel wordt echter volstrekt helder erkend, notabene door één van de oorspronkelijke RIVM hoofdonderzoekers zelf, dat het van groot belang is om betere data te hebben, en dat meer geraffineerde methoden nodig zijn om de VE betrouwbaar te schatten, precies vanwege die twee artefacten. Het kan niet allebei waar zijn.

De nieuwe studie gaat weliswaar over Europese data (en niet specifiek over Nederland), en het soort misclassificatie wat hier besproken wordt is in bepaalde details nét even anders. Maar deze artefacten spelen duidelijk een grote rol, ook voorbij de Nederlandse data waar wij mee werkten. Het RIVM ontkent of negeert dit publiekelijk, maar lijkt nu toch, indirect en voorzichtig, op haar schreden terug te keren. We horen Schopenhauer in de verte al aankomen.

We hebben hier te maken met een epidemioloog van het RIVM die zichzelf in twee studies tegenspreekt. Dat kan. Wetenschap moet het soms hebben van nieuwe en voortschrijdende inzichten. Wat echter niet kan is dat bij het nieuwe inzicht het oude niet wordt gecorrigeerd, of dat evident zeer onzekere uitkomsten die wel politiek aantrekkelijk zijn als objectieve wetenschappelijke conclusies worden gepresenteerd. Het RIVM zou, als het wetenschappelijk goed zou functioneren, dit nieuwe inzicht publiek moeten maken, haar eerdere conclusies terug moeten trekken, en uiteraard ook (maar dat is van secundair belang) de credits moeten geven aan die mensen die ontdekten wat hier eigenlijk aan de hand is.

Maar het zou ons verbazen als dat gebeurt. Deze ontwikkeling is symptomatisch voor een dieper probleem. Het laat opnieuw zien dat het RIVM een voor een groot deel politiek, en geen neutraal wetenschappelijk, instituut is.

We willen het de leden van de Tweede Kamer makkelijk maken, en formuleren hier een aantal vragen die de Tweede Kamer nu aan de minister of staatssecretaris zou kunnen stellen:

1. Is het u bekend dat een epidemioloog van het officiële en onafhankelijke instituut, het RIVM, u wel bekend, als medeauteur heeft meegewerkt aan de hiervoor genoemde studie?

2. Heeft u kennis genomen van de resultaten van deze studie?

3. Wat vindt u van de conclusie van de auteurs dat “niet gemeten confounders” en mogelijk “misclassificatie-effecten” de vaccin-effectiviteit (VE) waarschijnlijk kunstmatig hebben verhoogd? Deelt u de conclusie dat op basis daarvan kan worden gesteld dat de door de RIVM eerder gerapporteerde VE waarschijnlijk te rooskleurig is voorgesteld?

4. Kunt u zich het oversterfte-onderzoek van prof. Meester, dr. Bakker en dr. Walk nog herinneren?

5. Kunt u zich nog herinneren dat u van mening was dat er twijfels waren aan de expertise van de auteurs van die studie en dat u hun rapport daarom naast u neerlegde?

6. Kunt u verklaren waarom deze drie auteurs - met volgens u een twijfelachtige expertise - veel eerder tot dezelfde conclusie kwamen, namelijk dat er sterke confounding en misclassificatie was waardoor de VE van de Covid-19 vaccins waarschijnlijk sterk overschat wordt?

7. Hoe kijkt u nu terug op deze uitspraak, temeer deze auteurs zelf grotendeels de financiering voor hun rapport moesten verzorgen?

8. Waarom komt deze bevinding niet terug in rapporten van het RIVM?

9. Gaat u het Nederlandse volk voorlichten over deze resultaten of laat u het volk in de veronderstelling dat de vaccins tegen Covid-19 mensen (bijna) onsterfelijk maken, zoals de rapporten van het RIVM en CBS (en later ook NIVEL) suggereren?

10. Legt u dit onderzoek, waarvan een prominente medewerker van het RIVM co-auteur is, nu ook naast u neer?

Het RIVM is het officiële orgaan dat de overheid adviseert, en dat moet vertrouwd kunnen worden. Het moet ook transparant en zelfcorrigerend zijn, zoals elke fatsoenlijke wetenschapper dat is. We zijn hard op weg naar dat derde stadium van Schopenhauer; een situatie waarin het RIVM zegt dat ze altijd al hadden beweerd dat het niet zo duidelijk was met die vaccin-effectiviteit en veiligheid.

Wil je op de hoogte blijven?

Het delen van kritische wetenschap via sociale media wordt steeds lastiger. Heb je interesse in ons werk en wil je het blijven volgen, klik op “subscribe” (gratis), dan krijg je een e-mail als wij iets nieuws publiceren.